Trong nét văn hóa phương Đông, chữ “Hiếu” (孝) được xem như gốc rễ của đạo đức, là nền tảng để mỗi gia đình hòa thuận và một xã hội bền vững. Tinh thần hiếu thảo không chỉ được ghi nhận trong các kinh điển Nho gia như Luận Ngữ mà còn được truyền tải qua những câu chuyện lịch sử đầy ý nghĩa.
1. Ý NGHĨA CHỮ HIẾU TRONG TRIẾT LÝ NHO GIA
Không phải ngẫu nhiên, Khổng Tử đã khẳng định: “Hiếu đễ giả, kỳ vi nhân chi bản” (“Hiếu thảo là gốc của đạo làm người”). Trong Nho gia, chữ “Hiếu” được xem như nguồn gốc của trật tự tự nhiên của một xã hội lành mạnh.
1.1. Cấu tạo chữ Hiếu (孝)
Chữ Hiếu trong Hán tự gồm hai bộ phận: phía trên là “Lão” (老 – người già), phía dưới là “Tử” (子 – người con). Chữ viết này hàm chứa ý nghĩa rằng con cái là người kế thừa và gánh vác trách nhiệm phụng dưỡng cha mẹ, duy trì huyết thống gia đình.
1.2. Vai trò của Hiếu trong gia đình và xã hội
Hiếu thảo là sự kết nối thần thánh giữa các thế hệ, duy trì trật tự và hòa hợp trong gia đình. Trong gia đình, người con hiếu thảo là người đáng tin cậy nhất. Trong xã hội, tinh thần hiếu thảo được xem như một trụ cột để duy trì đạo lý, tính kỷ cương của con người.
Bởi thế cho nên, trong các triều đại Trung Hoa xưa đều rất coi trọng chữ Hiếu và dạy rằng “Bách thiện, hiếu vi tiên” – trăm việc thiện, việc hiếu là thứ nhất. Cũng chính bởi tư tưởng này nên nhiều triều đại đã yêu cầu quan lại địa phương hàng năm phải đề cử danh sách người con có hiếu của địa phương lên triều đình để làm căn cứ đề bạt các chức quan.
2. CÂU CHUYỆN VUA LÊ ĐẠI HÀNH PHỤNG DƯỠNG MẸ GIÀ
Lịch sử Việt Nam ghi nhận vua Lê Đại Hành (tên thật Lê Hoàn) (941-1005), người sáng lập triều Tiền Lê. Dù làm vua, cai quản bá tính, vua Lê Đại Hành vẫn giữ vững đạo hiếu với mẹ già. Theo “Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, tập I, NXB Văn Học, 1998”, vua Lê dù đang bận rộn quân quốc nhưng vẫn đích thân chăm lo mẹ, thường xuyên thăm hỏi và chu toàn việc phụng dưỡng.
Sinh ra trong một gia đình nghèo khó, Lê Hoàn sớm mất cha. Một mình mẹ ông phải nuôi con khôn lớn trong cảnh bần hàn. Từ nhỏ, Lê Hoàn đã được mẹ dạy bảo nghiêm khắc, thấm nhuần tư tưởng đạo đức, đặc biệt là lòng hiếu kính với bậc sinh thành. Khi trưởng thành, nhờ tài năng xuất chúng, ông được cử vào triều đình và sau này trở thành vị vua sáng lập triều Lê. Dù đứng trên đỉnh cao quyền lực, ông vẫn luôn ghi nhớ công ơn sinh thành, dưỡng dục của mẹ.
Theo sử sách, vua Lê Đại Hành ngay cả khi làm vua bận rộn việc nước, ông vẫn dành thời gian hàng ngày để thăm hỏi và chăm sóc mẹ. Trong những năm tháng cuối đời của mẹ, ông thường xuyên đích thân kiểm tra từng bữa ăn, thức uống, đảm bảo mẹ mình được chăm sóc chu đáo nhất. Khi mẹ đau yếu, ông tự mình túc trực bên giường, điều này đã thể hiện lòng thành kính và trách nhiệm sâu sắc của người con dù ở địa vị nào trong xã hội thì vẫn làm tròn chữ Hiếu vậy. Đạo hiếu của vua Lê Đại Hành quả là tấm gương sáng cho người con đất Việt.
Đặc biệt, một sự kiện cảm động được sử sách ghi lại là trong một lần quân quốc đại sự căng thẳng, khi quân Chiêm Thành xâm lược (982), Lê Đại Hành vẫn không quên nghĩa vụ làm con. Sau khi đích thân chỉ huy trận chiến, ông lập tức trở về để phụng dưỡng mẹ, khiến bá quan văn võ trong triều cảm phục. (Lê Đại Hành đích thân chỉ huy trận chiến và tiến công vào kinh đô của Chiêm Thành (vùng Indrapura, nay thuộc Quảng Nam). Trong chiến dịch này, vua Lê Đại Hành đã giành thắng lợi và tiêu diệt vua Paramesvaravarman I của Chiêm Thành).
Câu chuyện phụng dưỡng mẹ của vua Lê Đại Hành không chỉ thể hiện sự kính trọng của ông đối với bậc sinh thành mà còn trở thành bài học đạo đức sâu sắc cho mọi người. Trong vai trò vua một nước, ông vẫn giữ trọn đạo làm con, truyền tải thông điệp mạnh mẽ rằng hiếu thảo là gốc rễ của đạo đức, là chuẩn mực để xây dựng xã hội hòa thuận và nhân văn.
3. LÊ ĐẠI HÀNH – TÂM GƯƠNG ĐỨC HIẾU CHO NGƯỜI CON ĐẤT VIỆT
- Hiếu thảo – gốc rễ của đạo đức cá nhân:
- Trong văn hóa phương Đông, hiếu thảo không chỉ là bổn phận mà còn là thước đo đạo đức của một con người. Vua Lê Đại Hành, dù đã lên ngôi cao nhất trong xã hội, vẫn đặt mẹ già ở vị trí ưu tiên hàng đầu. Điều này nhắc nhở rằng hiếu đạo là nền tảng đạo đức, là cội nguồn để nuôi dưỡng một con người toàn diện.
- Tôn kính cha mẹ không chỉ đơn thuần là cung phụng vật chất mà còn là chăm lo về tinh thần, thể hiện sự biết ơn sâu sắc đối với công lao sinh thành và dưỡng dục của cha mẹ với mình.
- Tấm gương lớn cho bá quan và xã hội:
- Là vua một nước, hành động của Lê Đại Hành không chỉ mang ý nghĩa cá nhân mà còn có giá trị giáo dục lớn lao cho hậu thế. Trong thời kỳ loạn lạc, hành động phụng dưỡng mẹ già của vua trở thành biểu tượng đạo đức, nhắc nhở bá quan và dân chúng về giá trị hiếu thảo – giá trị gốc của trật tự tự nhiên trong xã hội lành mạnh.
- Tấm gương này khẳng định rằng lòng hiếu thảo là phẩm chất cần thiết, không chỉ ở đời sống cá nhân mà còn trong việc xây dựng một xã hội hài hòa. Khi một vị vua tôn kính mẹ, đó là lời khuyến khích mạnh mẽ để toàn dân học tập và thực hành hiếu đạo – từ đó giữ gìn trật tự xã hội.
- Hiếu thảo là cầu nối giữa các thế hệ:
- Vua Lê Đại Hành, qua việc chăm sóc mẹ già, đã thể hiện rõ mối liên kết thiêng liêng giữa các thế hệ trong gia đình, dòng tộc – lớn hơn là cả quốc gia. Đó không chỉ là hành động cá nhân, mà còn là thông điệp để mỗi thế hệ sau biết trân trọng thế hệ trước, giúp giữ gìn truyền thống gia đình và xã hội.
- Đặc biệt trong bối cảnh hiện đại, khi giá trị gia đình có nguy cơ bị lu mờ bởi những ảnh hưởng từ lối sống công nghiệp hóa và hiện đại hóa, câu chuyện của vua Lê Đại Hành nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc duy trì mối liên kết gia đình, bắt đầu từ đạo hiếu.
- Lời nhắc nhở cho thế hệ sau:
Trong nhịp sống hiện đại hối hả, đạo hiếu – gốc rễ của đạo làm người – dường như đang phai nhạt. Người ta mải miết với công việc, cuốn vào vòng xoáy mưu sinh, mà quên rằng cha mẹ già vẫn mong một lời hỏi han, một cái nắm tay đầy yêu thương. Ngày nay, nhiều gia đình chia cắt bởi khoảng cách địa lý hoặc lối sống riêng, khiến sự gắn kết giữa các thế hệ dần mai một. Đáng buồn hơn, có người con gửi cha mẹ vào viện dưỡng lão, để họ sống những ngày cuối đời trong cô đơn, xa cách hơi ấm gia đình.
Thế nhưng, những tia sáng của lòng hiếu thảo vẫn còn lấp lánh. Lễ Vu Lan hàng năm, tiếng chuông chùa vang lên như nhắc nhở chúng ta về ơn nghĩa sinh thành. Những câu chuyện cảm động về người con hiếu thảo chăm sóc cha mẹ trong nghèo khó hay lặng lẽ hy sinh vì gia đình vẫn khiến lòng người xúc động. Đạo hiếu không chỉ là trách nhiệm, mà còn là cầu nối thiêng liêng giữa các thế hệ, giữ cho gia đình – tế bào của xã hội – luôn tràn đầy yêu thương.
Chúng ta cần truyền dạy cho thế hệ trẻ giá trị cao đẹp này. Đơn giản nhất là bắt đầu bằng việc quan tâm, chia sẻ với cha mẹ, duy trì truyền thống thờ cúng tổ tiên, và tôn trọng người lớn tuổi.
Xin được gửi tới bạn đọc một câu nói để cùng suy ngẫm như một phương pháp duy trì trật tự tự nhiên của gia đình và xã hội:
“Nhân hiếu ư thân, tử tôn tòng chi.”
Dịch nghĩa: “Người hiếu thảo với cha mẹ, con cháu mới noi theo.”
DTT – Trí Hoa
Đệ Tử Quy – Tinh Hoa Giáo Dục Đạo Đức Trong Văn Hóa Phương Đông
